جشن هشتادمین زاد روز بهرام بیضایی برگزار شد

به‌گزارش پویش خبر، بهرام بیضایی؛ پژوهشگر، نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس و کارگردان تئاتر و سینما هشتاد سال پیش یعنی زادهٔ ۵ دی ۱۳۱۷ دیده به جهان گشود. بیضایی در تهران در خانواده‌ای اهل فرهنگ و ادب و جدا افتاده از عوام به دنیا آمد. پدرش شاعری آرانی بود. بیضایی در رشته ادبیات دانشگاه تهران تحصیل و فعالیت سینمایی را سال ۱۳۴۹با کارگردانی فیلم کوتاه آغاز کرد.

** پاسداشت یک هنرمند
اما مراسم؛ این مراسم با‌حضور جمعی از اهالی سینما و تئاتر و علاقه‌مندان بهرام بیضایی و در ابتدا سحر عصرآزاد به‌عنوان مجری ضمن خوشامدگویی و مقدمه‌ای کوتاه درباره جایگاه بهرام بیضایی در سینمای ایران، از جهانبخش نورایی به‌عنوان یکی از منتقدان سینمایی آثار بیضایی که گفت‌و‌گوهایی هم با وی داشته است خواست تا در جایگاه قرار بگیرد.
جهانبخش نورایی که سال‌ها درباره سینما پژوهش کرده در زمینه آثار برجسته سینمایی در مجلات معتبر قلم زده است درباره شخصیت بیضایی تصریح کرد: طی ۳۰ سال گذشته آنقدر درباره آثار بیضایی گفته‌ایم و شنیده‌ایم که شاید هرچه بخواهم اینجا بگویم برای مخاطبان تکراری به‌نظر برسد.
نورایی ادامه داد: درباره بهرام بیضایی به‌صورت تمثیلی شاید فیلمی که سال‌ها پیش دیده‌ام مصداق داشته باشد؛ نام آن فیلم «آوازه‌خوان، نه آوازش» بود و فحوایش این بود که شخصیت آن آوازه‌خوان آنقدر برجسته و متفاوت بود که حتی از آوازش هم فراتر می‌رفت. درباره بیضایی هم می‌شود از همین تعبیر استفاده کرد. او آنچنان شخصیت چندبعدی، بزرگ و متفاوتی از خود در طی سالیان نشان داده است که شاید ابعادش از آثار بی‌نظیرش هم فراتر رود.
این منتقد سینما در ادامه به ذکر دو خاطره مشترک با بیضایی پرداخت که نشان می‌داد چرا این فیلمساز و کارگردان تئاتر مجبور به جلای وطن شده است.
حمید امجد؛ نمایشنامه‌نویس، کارگردان تئاتر و سرویراستار انتشارات نیلا دیگر سخنرانی بود که در جایگاه قرار گرفت. امجد پس از ارائه توضیحاتی درباره دو کتاب «ویژه‌نامه تئاتری: دفتر شماره ۱۵» و «بهرام بیضایی: وقتی همه خوابیم» که به‌مناسبت هشتادمین زادروز بهرام بیضایی از آن رونمایی شد، درخصوص بینامتنیت در آثار بیضایی سخن گفت.
امجد تاکید کرد: وقتی قرار بود درباره‌ی بینامتنیت و ارجاع‌هایی که در فیلم‌ها و نمایشنامه‌های این هنرمند اتفاق افتاده است مقاله‌ای بنویسم، ابتدا قصد داشتم همه‌ی آثار او را بررسی کنم اما در ادامه دیدم آنقدر حجمش زیاد می‌شود که حتی از چندین کتاب هم شاید فراتر رود. در نهایت تصمیم گرفتم به یک فیلم بسنده کنم و مطلب را با فیلم «رگبار» و ادای احترام بیضایی به کوروساوا در این فیلم و صرفا «هفت سامورایی» می‌نوشتم و وقتی مطلب از ۱۵ هزار کلمه گذشت متوجه شدم که این مقاله فقط می‌تواند به بینامتنیت در فیلم «رگبار» با سینمای کوروساوا اختصاص داشته باشد.
این نمایشنامه نویس همچنین به ذکر مصداق‌هایی از بینامتنیت و ادای دین به سایر فرهنگ‌ها از جمله شکسپیر و…در آثار بیضایی پرداخت و یاداور شد که برای طولانی نشدن مراسم و از حوصله خارج نشدن حاضران تنها به چند نمونه بسنده می‌کند.
در ادامه مجری از افشین هاشمی؛ بازیگر آثار نمایشی و سینمایی بهرام بیضایی و همچنین دستیار او در برخی نمایش‌ها خواست که پشت تریبون بیاید.
افشین هاشمی بلافاصله بعد از قرار گرفتن در جایگاه تصریح کرد: به این دلیل که من یک بازیگر هستم ترجیح دادم به‌جای سخن گفتن از جایگاه و آثار بیضایی، بخش‌هایی از جدیدترین نمایشنامه او را که به‌تازگی خارج از ایران اجرایش کرده است را برایتان بخوانم. این بخش‌هایی از نمایشنامه است که در تماس‌هایی که با بیضایی داشته‌ام در اختیارم گذاشته است و امیدوارم بتوانم به‌درستی اجرایش کنم.
هاشمی بخش‌هایی از متن «گزارش ارداویراف» را به‌صورت نمایشنامه‌خوانی اجرا کرد و اجرای او مرود توجه حضار قرار گرفت.
در پایان این مراسم نسخه‌ای اصلاح‌شده از فیلم‌تئاتر «بانوآئویی» نوشته میشیما یوکیو به‌کارگردانی بهرام بیضایی و بازی پارسا پیروزفر، مژده شمسایی و مهشاد مخبری که در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷ در تهران و تالار قشقایی مجموعه تئاتر شهر اجرا شده بود، پخش شد و مورد توجه قرار گرفت. نکته قابل توجه این بود که «بانو آئویی» تنها نمایشنامه‌ای بود که بیضایی توانسته بود از شخصی دیگر غیر از خودش در ایران روی صحنه ببرد.

** درباره آثار بهرام بیضایی

در کارنامه سینمایی بهرام بیضایی تا امروز ۱۰ فیلم به چشم می‌خورد. البته او علاوه بر سینما در تئاتر نیز فعالیت‌های تأثیرگذار داشته و نمایشنامه‌های متعدد را به نگارش درآورده و کارگردانی کرده است.
«باشو غریبه کوچک» سال ۶۵ ساخته شد که اثری تأثیرگذار درباره پیامدهای جنگ ایران بین اقوام است. الگوی مهاجرت اجباری یک بچه جنگ‌زده به شمال ایران که بعدها در مجموعه «گل پامچال» هم به گونه‌ای دیگر استفاده شد، در این فیلم محور تقابل و تعامل دو فرهنگ و سنت است.
سوسن تسلیمی با حضور در این فیلم به همکاری‌های خود با بیضایی بسط داد و تبدیل به بازیگر زن برجسته آثار او تا زمان مهاجرتش به خارج شد. او با نقش‌آفرینی در نقش نایی زن شمالی که باشو را با جهان و طبیعت اطرافش پیوند می‌دهد، حضورش را در سینمای ایران ماندگار کرد.
«شاید وقتی دیگر» محصول سال ۶۶ و ادامه همکاری بیضایی با تسلیمی است. فیلم داستان دو خواهر دوقلوی جداافتاده است که این بار از زاویه‌ای خاص روایت می‌شود تا در یکی از پیچش‌های روایی، سوءتفاهم روانپریشی و خیانت به حضور یک همزاد و خواهر دوقلو تغییر پیدا کند.
تسلیمی در سه نقش مادر و خواهران دوقلو ظاهر می‌شود که از نظر خاستگاه با هم متفاوت هستند. مادری که در کودکی دو فرزندش را سر راه گذاشته و از سرنوشت آنها بی‌خبر مانده، زنی که دچار کابوس‌های تکرارشونده و باور روانپریشی است و شوهرش به او شک دارد و یک زن نقاش با روحیه‌ای آرام.
«مسافران» سال ۷۰ همچون دیگر آثار بیضایی با فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شد. این فیلم با نگاهی خاص به عینیت‌بخشی به باور جمعی، پیش‌آگاهی درباره مرگ را نیز محور قرار می‌دهد. در واقع آگاهی مادربزرگ از تصادف جمعی از خانواده در راه سفر، با تکثیر باور او از بازگشت آنها ادامه می‌یابد.
در پایان وقتی مردگان آینه به دست به میهمانی زندگان می‌آیند، این باور برای همگان عینیت پیدا می‌کند. مژده شمسایی در این فیلم با حضور در نقش دختری که خواهرش در راه سفر برای شرکت در مراسم عروسی او تصادف می‌کند، به عنوان بازیگر زن آثار بیضایی معرفی شد که این محوریت و همکاری در فیلم‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد.
«سگ‌کشی» محصول سال ۷۹ درباره زنی است که در گیر و دار رفع مشکلات مالی همسرش با چهره‌ای سیاه از حضور زن در اجتماع مواجه می‌شود. مژده شمسایی این بار هم ایفاگر نقش زنی مستقل است که برای نجات شوهرش تصمیم می‌گیرد چک‌های او را از بین طلبکارانش جمع کند.
این عزم او را در موقعیتی قرار می‌دهد که نقدی بر موقعیت آسیب‌پذیر زن در اجتماع و مناسبات مردانه وارد می‌کند. در انتها وقتی زن زخم‌خورده، آخرین ضربه را هم از خیانت شوهرش دریافت می‌کند دیدگاه خاص این نویسنده و فیلمساز به موقعیت زن در روزگار معاصر برجسته می‌شود.
«وقتی همه خوابیم» محصول سال ۸۷ جدیدترین فیلم بهرام بیضایی پس از هشت سال است که به مسائل پشت صحنه سینمای ایران می‌پردازد. این فیلم در فیلم همچنین ورود طنز را به آثار این فیلمساز ثبت می‌کند که خاص وی است. مژده شمسایی، علیرضا جلالی‌تبار، مجید مظفری، شقایق فراهانی، هدایت هاشمی و حسام نواب‌صفوی بازیگران این فیلم هستند.
فیلم «وقتی همه خوابیم» در بیست و هفتمین جشنواره فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه مخاطبان در بخش بین‌الملل، سیمرغ بلورین بهترین تدوین و همچنین طراحی صحنه و لباس و چهره‌پردازی را از بخش مسابقه سینمای ایران (سودای سیمرغ) دریافت کرد. «وقتی همه خوابیم» از ۲۸ اسفند پارسال در گروه سینما قدس اکران شده است.
فیلم بلند و چهار فیلم کوتاه و کمابیش هفتاد کتاب و نمایش‌هایی بر صحنه‌های شهرهای مختلف ایران و گاه غیر از ایران از سال ۱۳۴۱ به بعد کارنامهٔ هنریِ بیضایی را تشکیل می‌دهد.